Gevoelens van machteloosheid bij studenten bestrijden met activisme en utopisch denken

Universitair hoofddocent en antropoloog Elisabet Rasch ziet het als haar verantwoordelijkheid om studenten naast kennis ook handelingsperspectief te bieden in een grillige wereld. In haar (keuze)vakken bij Wageningen University & Research (WUR) leren studenten kritisch denken, groots dromen en rapporteren in een creatieve vorm die écht uitdrukt wat ze hebben geleerd.

Oog voor existentiële zorgen

De onderwerpen waarover de studenten van Elisabet Rasch les krijgen, behoren tot de prangendste van deze tijd. Armoede, migratie, klimaatverandering en sociale uitsluiting, naarmate studenten er meer over leren, neemt bij sommigen ook de angst voor een onveilige, onrechtvaardige toekomst toe. 'Het is een morele plicht om aandacht te hebben voor de eco-emoties en existentiële zorgen die ons onderwijs oproept', vertelt Elisabet op een oktoberochtend. Buiten is het grijs en miezerig, maar zij oogt monter en strijdbaar. De afgelopen jaren zette ze haar overtuiging meermaals om in daden. Onder andere in de cursus Resistance, Power and Movements, die ze met een collega ontwikkelde. In dit keuzevak leren studenten over activisme en (protest)bewegingen – een onderwerp waar Elisabet veel onderzoek naar doet – maar verkennen ze ook welke invloed zij als wetenschapper en/of activist kunnen uitoefenen op de samenleving. Dat doen ze onder andere door in groepjes zelf een (kleine) activistische daad te stellen en daarop te reflecteren.

'Het is een morele plicht om aandacht te hebben voor de existentiële zorgen die ons onderwijs oproept. 

Minder toetsen met papers en cijfers

'Als je lesgeeft over macht en verzet moet je ook je eigen positie en aannames bevragen', zegt Elisabet. Samen met haar collega zocht ze naar manieren om de hiërarchie in het klaslokaal los te laten en meer samen te werken met studenten. Naarmate die zich meer betrokken en vrij voelden in de cursus, deden ze ook voorstellen die hun docenten verrasten. 'Studenten kregen de opdracht om naast hun verzetsactie een reflectieverslag en een afsluitende paper te schrijven, maar vroegen zich af of dat wel de juiste toetsvorm was voor wat ze leerden.' Ze hadden een punt, vond Elisabet, maar hoewel academisch schrijven in de cursus geen leerdoel is, vond ze het toch lastig om de traditionele, beproefde vorm van de wetenschappelijke paper los te laten. Een foto-expositie over ecofeminisme die ze in diezelfde periode bezocht, gaf de doorslag. 'Niet alles wat je wilt vertellen is te vangen in een tekst, besefte ik. Dus lieten we de teugels vieren.' Studenten mochten zelf een vorm kiezen voor hun verslaglegging, waarin kritisch denken en kennis van de academische literatuur duidelijk naar voren moesten komen. 'Onze verwachtingen werden overtroffen. Een groepje studenten had als actie een workshop Future Utopia's gegeven. Hun verslag had de vorm van een docenthandleiding. Andere studenten leverden een film in die hun hele proces liet zien, weer andere een podcast waarin ze elkaar interviewden over hun aanpak en wat ze hadden geleerd.' Naarmate de verslaglegging meervormiger en persoonlijker werd, begon het te wringen om daar een cijfer op de plakken. 'Ik heb toen grondig uitgezocht hoe we van dit vak een pass/fail-cursus konden maken. Daar zijn er nog niet veel van aan de WUR, maar het is gelukt.'

'Studenten vroegen zich af of een paper wel de juiste toetsvorm was voor wat ze leerden.' 

Dromen voor beginners met Museum of the Future

In 2023 kreeg Elisabet een Comenius Teachingfellowbeurs waarmee ze een educatieve toolkit ontwikkelde voor universitair docenten die lesgeven over de klimaatcrisis. Inzichten uit dat project kregen een plek in een ander keuzevak met een urgente thematiek: Climate Crisis, Resources, Rights, and Resistance. Ook in deze cursus wilde ze studenten voortaan naast feiten en theorieën leren dat ze agency, handelingsmogelijkheden, hebben. De cursus begint en eindigt dan ook met dromen over een ideale wereld.'Om de toekomst ten goede te veranderen, moet je je er een voorstelling van kunnen maken', legt Elisabet uit. 'Maar studenten bleken het heel lastig te vinden om zich een utopische toekomst voor te stellen.' Methodes als futuring, radical imagination en storytelling hielpen hen op weg en al snel bruiste ook deze groep van creativiteit. 'De eindopdracht was om een utopie te verbeelden in een gezamenlijk Museum of the Future. Toen ik inventariseerde welk materiaal er nodig was voor de expo, rekende ik op één posterbord per groepje, dus vijf in totaal, maar tot mijn schrik moest ik er twintig bestellen.' Elisabet lacht. 'Dat kon gelukkig gewoon, maar opnieuw waren mijn collega en ik weggeblazen door hoeveel werk en liefde ze in de opdracht hadden gestopt. Ze stonden er echt honderd procent achter.' Ze laat een paar foto's zien op haar telefoon. 'Er waren verslagen van rechtszaken gewonnen door bomen en rivieren, fictieve dagboekfragmenten over dekolonisatie van het curriculum, maar ook filmfragmenten, foto's, muziek, gedichten en zelfs een virtuele wandeling.' Bij dit keuzevak krijgen studenten voor hun eindopdracht wel een cijfer. 'Het is niet vanzelfsprekend, maar wel haalbaar. We beoordelen onder andere de verbinding met academische literatuur en creativiteit.'

'Ik was weggeblazen door hoeveel werk en liefde ze in de expo hadden gestopt.' 

De condities voor magisch onderwijs

'De trots die ik voel over mijn onderwijs,' peinst Elisabet hardop, 'gaat altijd over wat een idee geworden is nadat het in aanraking kwam met collega's en studenten. Op papier is het nog niks, maar zodra je er samen mee aan de slag gaat krijgt het vorm en betekenis. Dat is een onvoorspelbaar, bijna magisch proces.' Zijn er bepaalde condities om die magie te laten ontstaan? Elisabet knikt. 'Om te beginnen is onze aanpak open en kwetsbaar. We zeggen eerlijk dat we ook niet precies weten hoe het proces zal uitpakken. Daarmee laten we het oude, misschien ook wel comfortabele, idee los dat een docent alwetend is. Verder kijken we goed naar wat een groep nodig heeft. Elke editie van de cursussen is anders.' Structuur biedt ze ook: 'We zetten een lijn uit met een duidelijke visie over de thema's die we behandelen en de stappen die we gaan zetten. Elke stap leggen we expliciet uit en we zorgen voor een helder tijdpad.' Tot slot is er veel aandacht voor de cohesie in de groep. 'Van de acht weken die een cursus duurt, besteden we er soms wel vier aan brainstorm- en samenwerkopdrachten waarin studenten elkaar en elkaars positie over de lesthema's leren kennen.' Het gevolg is dat de output van studenten soms relatief laat komt, maar geduld loont, weet Elisabet inmiddels. Dromen loopt als een rode draad door haar manier van werken heen. Ze doet het zelf volop. Want hoe grimmig de werkelijkheid soms ook is, je kán iets moois teweegbrengen in je omgeving. Soms veel meer dan je ooit had gedacht.

'Ik ben trots op wat mijn ideeën worden nadat ze in aanraking komen met studenten.' 

Profiel

Dit portret is onderdeel van de reeks van portretten in de rubriek TROTS.

Klik hier om de andere portretten te bekijken

Maandelijks publiceren we een bijzonder portret op onze LinkedIn met bijpassend beeld. De rubriek is tot stand gekomen met hulp van Hananja Koster (ComeniusNetwerk), de woordkunsten van portretschrijver Elske van Lonkhuijzen en tot leven gebracht met de illustraties van Bewegend Wild.